Wie schrijft die blijft (zitten?)

Stel dat Steve Jobs vanaf zijn Cloud neerkijkt op de naar hem vernoemde ‘virtuele’ scholen. Zou hij vervuld zijn van trots? Is dit wat hij voor ogen had? Of is zijn doel nog lang niet bereikt en heeft hij postuum nog veel meer voor ons in petto? Veel Nederlanders zijn huiverig voor het oprukken van de iPad in het basisonderwijs. Toch kan niemand zijn bezwaren onderbouwen met wetenschappelijke argumenten. We weten immers niet wat de langetermijneffecten zullen zijn op de ontwikkeling van kinderen.

Wat we wel weten is dat schrijven met de hand goed is voor de fijne motoriek.  Schrijven vereist een nauwkeurige afstemming van onze ogen, hersenen, nek tot en met de vingerspieren. Alleen in de hand zijn al 29 gewrichten en 35 werkzame spieren betrokken. Deze complexe handeling vraagt veel oefening. En die volharding wordt beloond: zonder fijne motoriek is het lastig koken, fietsbanden plakken, cadeaus inpakken, etc. Het is aannemelijk dat op de Steve Jobsscholen iPad tijd ten koste gaat van tijd die anders aan schrijven, en meer algemeen aan de fijne motoriek zou worden besteed. Een verademing voor leerlingen voor wie elke schrijfles een kwelling is.

Maar tegelijkertijd weten we ook dat kinderen met een onhandige motoriek juist veel baat hebben bij oefening. Bewegingswetenschapper Anoushka Niemeyer waarschuwt voor het risico van vermijding. Zij hekelt de achterhaalde opvatting dat kinderen vanzelf over hun motorische problemen heen groeien.  “De problemen vallen met het ouder worden alleen minder op, doordat ze bepaalde taken gaan vermijden. Niet mee kunnen doen heeft echter grote gevolgen, niet alleen op het gebied van zelfstandigheid, maar ook sociaal en emotioneel”. En het vermijden van vervelende oefeningen wordt met een iPad binnen handbereik natuurlijk wel heel erg makkelijk.

Cognitieve gevolgen

Iets minder zeker is men echter over de gevolgen voor de cognitieve ontwikkeling. Onderzoekers aan de universiteit van Indiana lieten één groep kinderen oefenen op het schrijven van blokletters met de hand, terwijl een tweede groep alleen maar keek naar voorbeelden met A’s, B’s en C’s. Vervolgens ondergingen beide groepen een MRI, die een scan van hun hersens maakte toen de onderzoekers hen letters lieten zien. De neurale activiteit bij de eerste groep was veel beter en ‘volwassener’, ontdekten de onderzoekers. Conclusie: schrijven is goed voor de hersenen.
Maar was het nu de handbeweging die de hersenen activeerde, of het mentale proces achter het vormen van een letter? Het onderzoek was voor deze discussie waardevoller geweest als ze schrijvende kinderen hadden vergeleken met typende kinderen, in plaats van met lezende kinderen. Niet erg overtuigend dus.

Bovendien beweren de initiatiefnemers van de Steve Jobs-scholen dat hun leerlingen juist extra cognitief uitgedaagd worden doordat oefeningen makkelijk op het eigen niveau aangepast kunnen worden. Frans Schouwenburg van Kennisnet plaatst hierbij echter de kanttekening dat er nog lang niet genoeg goed leermateriaal beschikbaar is voor de I-pad.

Vind ik leuk

Mensen die beweren dat een goed handschrift noodzakelijk is voor het ontwikkelen van zelfvertrouwen en een gezonde emotiehuishouding begeven zich op nog gladder ijs. Schrijven zou kinderen helpen zich te leren uiten, zo wordt bepleit door het Platform Handschriftontwikkeling.  Bovendien zouden kinderen door te leren schrijven meer discipline aanleren. Dat als je iets wil bereiken, je er iets voor moet doen.

Klinkt niet gek, maar ook hier moeten we opletten wat we precies met elkaar vergelijken. Dat kunnen schrijven beter is voor ons emotioneel welbevinden en onze eigenwaarde dan niet kunnen schrijven is natuurlijk iets anders dan dat schrijven beter is dan typen, klikken of swipen.

Zuivere boodschap

Een andere discussie vindt plaats op het gebied van communicatie. Online communiceren gaat  misschien sneller, maar -alle emoticons en personalized profiles ten spijt- gaat er digitaal wellicht toch de nodige nuance verloren in de boodschappen die we uitwisselen.

Dat kan zowel voor- als nadelen hebben. Een handschrift weerspiegelt voor een deel iemands persoonlijkheid, of we dat nu willen of niet. Digitaal bepalen we vooral zelf wat voor indruk we willen maken op de ander. En dat is niet altijd conform de waarheid. Aan de andere kant maakt een leerling met hanenpoten op de iPad een even grote kans op een acht dan een kind met een voorbeeldig handschrift. Leerkrachten kunnen objectiever de inhoud beoordelen en zullen minder ‘discrimineren’ op handschrift.

Samengevat zijn waarschijnlijk lang niet alle bezwaren tegen iPad-scholen terecht. De tijd zal het moeten leren. Ondertussen moeten tussentijdse verscherpte inspecties eventuele schade voor deze proefkonijngeneratie beperken. iPad-scholen moeten goed opletten dat ze werken aan de gehele ontwikkeling van kinderen, dus ook aan motoriek en sociale vaardigheden. Maar het belangrijkste is dat scholen zich bij hun keuzes laten leiden door de inhoud van het onderwijs en niet door de techniek. Hulpmiddelen maken het leven makkelijker, maar we moeten er niet afhankelijk van worden. Door de uitvinding van de auto zijn we immers ook niet gestopt met leren lopen.