woensdag, 06 april 2011
Agressie bij kinderen is een groot probleem voor zowel de directe omgeving, de maatschappij, maar vooral ook voor het kind zelf. De toekomst ziet er voor extreem agressieve kinderen vaak weinig rooskleurig uit. Onderzoekers en hulpverleners schenken in toenemende mate aandacht aan het onderscheid tussen de verschillende types agressie.
Hierbij gaat het niet om het onderscheid tussen verschillende vormen (bijvoorbeeld slaan, schelden, buitensluiten of spullen vernielen), maar om het onderscheid tussen de verschillende functies van agressie. Met functie wordt bedoeld: wat is de reden van het agressieve gedrag. Er wordt vaak gesproken van twee functies van agressie: reactieve en proactieve agressie.
Wat is reactief en wat is pro-actief
Reactieve agressie is een boze, emotionele reactie op een vermeende bedreiging. Deze kinderen raken na een provocatie gauw boos of gefrustreerd. De functie van reactieve agressie is het verweren van jezelf tegen deze bedreiging. Proactieve agressie daarentegen is gepland, koelbloedig gedrag. Dit wordt ook wel instrumentele agressie genoemd. De functie van dit gedrag is iets voor elkaar te krijgen, te intimideren of domineren.
Reactieve agressie is een boze, emotionele reactie op een vermeende bedreiging. Deze kinderen raken na een provocatie gauw boos of gefrustreerd. De functie van reactieve agressie is het verweren van jezelf tegen deze bedreiging. Proactieve agressie daarentegen is gepland, koelbloedig gedrag. Dit wordt ook wel instrumentele agressie genoemd. De functie van dit gedrag is iets voor elkaar te krijgen, te intimideren of domineren.
In een proefschrift van dr. Polman wordt onderzocht of deze twee functies van agressie in de praktijk ook zo duidelijk te onderscheiden zijn, of dat ze toch met elkaar samenhangen. Dat laatste zou betekenen dat beide functies bij één kind kunnen voorkomen. Uit het onderzoek blijkt dat dit onderscheid redelijk goed te maken is (dat wil zeggen dat er weinig overlap is), zolang de functie niet wordt verward met de vorm. Dit laatste blijkt lastig voor mensen bij het invullen van vragenlijsten. Gedragsobservaties kunnen een goed alternatief zijn.
Verband met uitingsvorm
Hoewel je uit de uitingsvorm niet kunt afleiden wat de functie is van het agressieve gedrag, blijken bepaalde vormen wel degelijk verband te hebben met de functie. Zo gaat reactieve agressie vaker gepaard met lichamelijke uitingsvormen, terwijl proactieve agressie meer wordt geassocieerd met verborgen vormen van agressie zoals buitensluiten, manipuleren en chanteren. Maar je kunt de zaak dus niet omdraaien. Een kind dat een werkje van een klasgenootje kapot maakt kun je -op basis van dit voorval- niet indelen in de reactieve of proactieve hoek. Daarvoor moet je erachter zien te komen waar dit gedrag vandaan komt.
Hoewel je uit de uitingsvorm niet kunt afleiden wat de functie is van het agressieve gedrag, blijken bepaalde vormen wel degelijk verband te hebben met de functie. Zo gaat reactieve agressie vaker gepaard met lichamelijke uitingsvormen, terwijl proactieve agressie meer wordt geassocieerd met verborgen vormen van agressie zoals buitensluiten, manipuleren en chanteren. Maar je kunt de zaak dus niet omdraaien. Een kind dat een werkje van een klasgenootje kapot maakt kun je -op basis van dit voorval- niet indelen in de reactieve of proactieve hoek. Daarvoor moet je erachter zien te komen waar dit gedrag vandaan komt.
Wat is erger?
Is de ene soort agressie nu ernstiger dan de andere? De bronnen kunnen ons op deze vraag geen antwoord geven. Wel lijkt het erop dat kinderen die overwegend reactieve agressie laten zien, meer problemen hebben met hun klasgenoten dan kinderen die overwegend proactieve agressie laten zien. Dit kan komen doordat het reactieve (vaak fysieke) gedrag meer opvalt dan de veelal subtielere instrumentele agressie. Kinderen die om het minste of geringste gaan slaan, worden sneller afgewezen door de groep. Kinderen met proactieve agressie hebben juist vaak een hoge status. Andere kinderen zijn in feite bang voor ze, maar willen wel graag hun vriend zijn in ruil voor hun bescherming.
Is de ene soort agressie nu ernstiger dan de andere? De bronnen kunnen ons op deze vraag geen antwoord geven. Wel lijkt het erop dat kinderen die overwegend reactieve agressie laten zien, meer problemen hebben met hun klasgenoten dan kinderen die overwegend proactieve agressie laten zien. Dit kan komen doordat het reactieve (vaak fysieke) gedrag meer opvalt dan de veelal subtielere instrumentele agressie. Kinderen die om het minste of geringste gaan slaan, worden sneller afgewezen door de groep. Kinderen met proactieve agressie hebben juist vaak een hoge status. Andere kinderen zijn in feite bang voor ze, maar willen wel graag hun vriend zijn in ruil voor hun bescherming.
Behandeling
Het onderscheid tussen reactieve en proactieve agressie is belangrijk, omdat er verschillen zijn in de aanpak. Reactief agressieve kinderen zijn gebaat bij een gedragsprogramma dat hen leert om hun woede vroegtijdig te herkennen en om te gaan met hun agressie. Bijvoorbeeld het programma 'Minder boos en opstandig' (zie website NJI voor effectiviteitsonderzoek). Omdat reactieve agressie ook lijkt samen te hangen met ontbrekende remmingen kan medicatie eveneens helpen. Proactief agressieve kinderen kunnen beter worden behandeld met een programma waarin ze leren dat ook met sociaal gedrag bepaalde doelen kunnen worden bereikt. Daarnaast moet hun worden geleerd wat het gevolg van agressie is op anderen. Voor de behandeling is het onderscheid tussen beide functies dus van groot belang.
Het onderscheid tussen reactieve en proactieve agressie is belangrijk, omdat er verschillen zijn in de aanpak. Reactief agressieve kinderen zijn gebaat bij een gedragsprogramma dat hen leert om hun woede vroegtijdig te herkennen en om te gaan met hun agressie. Bijvoorbeeld het programma 'Minder boos en opstandig' (zie website NJI voor effectiviteitsonderzoek). Omdat reactieve agressie ook lijkt samen te hangen met ontbrekende remmingen kan medicatie eveneens helpen. Proactief agressieve kinderen kunnen beter worden behandeld met een programma waarin ze leren dat ook met sociaal gedrag bepaalde doelen kunnen worden bereikt. Daarnaast moet hun worden geleerd wat het gevolg van agressie is op anderen. Voor de behandeling is het onderscheid tussen beide functies dus van groot belang.
Bronnen
- Polman, H. Heethoofd of koelbloedig? Naar een duidelijk onderscheid tussen reactieve en proactieve agressie bij jongeren. Proefschrift Universiteit Utrecht, 2008. origineel artikel
- Kempes, M. et al. Reactive and proactive aggression in children: a review of theory, findings and the relevance for child and adolscent psychiatry. European Child & Adolescent Psychiatry, 2005. origineel artikel
Geen opmerkingen:
Een reactie posten