vrijdag, 14 januari 2011
Aan de gevolgen van gedragsproblematiek worden in Nederland jaarlijks tientallen miljoenen uitgegeven. Er wordt op grote schaal gebruik gemaakt van voorzieningen voor hulp en behandeling van jongeren met gedragsproblemen. Jaarlijkse kosten van 300 miljoen euro voor opvang in justitiële inrichtingen zijn geen uitzondering en er zijn talloze andere overheidsmaatregelen om de gevolgen van grensoverschrijdend gedrag het hoofd te bieden.
De overheid is de afgelopen jaren vooral gericht geweest op programma’s voor kinderen en jongeren die al sociaal-emotionele en gedragsproblemen hebben, de zogenaamde curatieve middelen. Hieronder valt het cluster 4 onderwijs ook te rekenen. De focus op het oplossen van problemen roept vragen op. Voorkomen is toch beter dan genezen? Kunnen preventieprogramma’s het ontstaan gedragsproblemen'voorkomen? Zijn er specifieke programma’s die bewezen effectief zijn? Wat zijn de hoofdkenmerken van deze programma’s?
In dit artikel richten wij ons op de waarde van preventieprogramma’s in het onderwijs. Preventie wordt in deze context gedefinieerd als het voorkomen van gedragsproblemen, het opsporen van risicofactoren in de ontwikkeling en het verminderen en in de hand houden van licht probleemgedrag.
In dit artikel richten wij ons op de waarde van preventieprogramma’s in het onderwijs. Preventie wordt in deze context gedefinieerd als het voorkomen van gedragsproblemen, het opsporen van risicofactoren in de ontwikkeling en het verminderen en in de hand houden van licht probleemgedrag.
Breed effect
Preventieprogramma’s kunnen, zo blijkt uit grootschalig onderzoek, een positieve invloed hebben op het aanleren van sociaal emotionele vaardigheden. Sociaal emotionele vaardigheden bieden de basis om verbinding met anderen aan te gaan, om keuzes maken die ten goede komen aan het eigen belang én dat van de ander en leveren nog tal van andere vaardigheden op ten gunste van de individuele ontwikkeling en de sfeer in de groep. Daarnaast blijkt dat programma’s gericht op de ontwikkeling van sociaal emotionele vaardigheden ook het cognitieve leervermogen bevorderen.
Preventieprogramma’s kunnen, zo blijkt uit grootschalig onderzoek, een positieve invloed hebben op het aanleren van sociaal emotionele vaardigheden. Sociaal emotionele vaardigheden bieden de basis om verbinding met anderen aan te gaan, om keuzes maken die ten goede komen aan het eigen belang én dat van de ander en leveren nog tal van andere vaardigheden op ten gunste van de individuele ontwikkeling en de sfeer in de groep. Daarnaast blijkt dat programma’s gericht op de ontwikkeling van sociaal emotionele vaardigheden ook het cognitieve leervermogen bevorderen.
Wanneer zijn programma’s effectief?
- Zij moeten gericht zijn op de volgende sociaal emotionele vaardigheden: besef hebben van jezelf, besef hebben van anderen, keuzes maken, zelfregulatie en hanteren van relaties.
- De manier waarop deze sociaal emotionele vaardigheden worden aangeleerd via programma’s kan slagen mits de programma’s a) volgens bepaalde kenmerken worden aangeboden; b) een bepaalde werkwijze wordt gehanteerd en c) er gedegen wetenschappelijk onderzoek wordt verricht.
De voornoemde punten staan, vertaald naar de praktijk, voor onder andere de volgende principes:
a. kenmerken van aanbod: het preventieprogramma wordt aangeboden op basis van een stevige actuele, theoretische basis; handelingstechnieken worden gecombineerd en er is een mogelijkheid om verworven kennis te generaliseren.
b. de werkwijze is gericht op de ontwikkelingsbehoefte van de leerling, het programma moet gegeven worden zoals bedoeld, het programma wordt zo vroeg mogelijk gegeven voor zoveel mogelijk impact, het programma houdt rekening met de sociaal-culturele achtergrond van leerlingen.
c. onderzoek: een belangrijke vraag bij onderzoek naar interventies is onder welke omstandigheden en voor wie de interventie effectief is. Daarnaast moeten programma's leiden tot aantoonbare positieve gedragsveranderingen.
a. kenmerken van aanbod: het preventieprogramma wordt aangeboden op basis van een stevige actuele, theoretische basis; handelingstechnieken worden gecombineerd en er is een mogelijkheid om verworven kennis te generaliseren.
b. de werkwijze is gericht op de ontwikkelingsbehoefte van de leerling, het programma moet gegeven worden zoals bedoeld, het programma wordt zo vroeg mogelijk gegeven voor zoveel mogelijk impact, het programma houdt rekening met de sociaal-culturele achtergrond van leerlingen.
c. onderzoek: een belangrijke vraag bij onderzoek naar interventies is onder welke omstandigheden en voor wie de interventie effectief is. Daarnaast moeten programma's leiden tot aantoonbare positieve gedragsveranderingen.
Uit onderzoek blijkt dat de programma’s die aan bovengenoemde voorwaarden voldoen een wezenlijke bijdrage leveren aan het voorkomen van gedragsproblemen. Wetenschappers pleiten er dan ook dan ook voor deze programma’s veel meer in te zetten.
Meer dan school
Er is echter één kanttekening: een nog groter effect kan behaald worden als de gehele leefwereld van het kind deel uit maakt van het programma. Met andere woorden: de programma’s zouden zich in het ideale geval niet alleen richten op het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden gedurende de schoolperiode, maar ook in andere levensfases. Ouders kunnen begeleid worden in de voorschoolse periode, maar ook de voorbereiding op het leven in de maatschappij verdient aandacht. Voor het ontwikkelen van dergelijke programma’s op beleidsniveau zijn echter een duidelijke visie, veel creativiteit en voldoende middelen nodig. Maar als het lukt zal het uiteindelijk kosten besparen en valt er aan kwaliteit van leven voor kwetsbare kinderen een wereld te winnen.
Er is echter één kanttekening: een nog groter effect kan behaald worden als de gehele leefwereld van het kind deel uit maakt van het programma. Met andere woorden: de programma’s zouden zich in het ideale geval niet alleen richten op het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden gedurende de schoolperiode, maar ook in andere levensfases. Ouders kunnen begeleid worden in de voorschoolse periode, maar ook de voorbereiding op het leven in de maatschappij verdient aandacht. Voor het ontwikkelen van dergelijke programma’s op beleidsniveau zijn echter een duidelijke visie, veel creativiteit en voldoende middelen nodig. Maar als het lukt zal het uiteindelijk kosten besparen en valt er aan kwaliteit van leven voor kwetsbare kinderen een wereld te winnen.
- van Overveld, C. Onderwijs en gedragsproblemen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 2010.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten